Шымкент келбеті

Шымкентте өткен «Шырайлы Шымкент»: «Береке басы – бірлік» қоғамдық форумында қаламыздың әу бастан-ақ мегаполис екендігі айтылды. «Біздің қаламыз «мегаполис» атағын алмай тұрғанда да бұл жерде керемет игі шаралар атқарылған.

Мегаполис дәрежесіне болмыс-табиғатымыз да сәйкес келеді. Мәселен, солтүстіктің климаты қандай суық болса, халқының мінезі де қатқылдау. Ал бізде 10 ай жаз болып тұрады. Сондықтан сіздердің мейірімдеріңіз ерекшелеу» деді форум спикерінің бірі мемлекет және қоғам қайраткері, экономика ғылымдарының докторы, Еуразия ұлттық универсиетінің профессоры Мырзагелді Кемел.

Төңіректі түйістіретін тамыр дерсің...

Алқалы басқосуды жазушы Мархабат Байғұт жүргізді. Спикерлер қатарында Мархабат ағамыздың тілімен айтсақ, жайшылықта түйе сойып, бие сойып шақырып келтіре алмайтын ерендер мен кемелдер, ой ерлігін жасап жүрген тұғыры биік тұлғалар болды.

Қазақстанның ұлттық ғылым академиясының академигі, мемлекет және қоғам қайраткері, ғалым, философия ғылымдарының докторы, профессор Ғарифолла Есім, мемлекет және қоғам қайраткері, экономика ғылымдарының докторы, Еуразия ұлттық универсиетінің профессоры Мырзагелді Кемел, академик Ә.Қуатбеков атындағы халықтар достығы университетінің профессоры, педагогика ғылымдарының докторы, ҚР Білім беру ісінің құрметті қызметкері Есен Омар қатысып, Шымкенттің қайырымды қала, мегаполис ретіндегі ерекшеліктері жайлы ойларын ортаға салды.

Шымкент қаласының әкімі Ерлан Айтаханов жиынға қатыса алмағанымен әкімнің баяндамасын Ішкі саясат және дін істері басқармасының басшысы Жанар Бектаева оқып берді.

–Бір жеңнен қол, бір жағадан бас шығарып атқарған істер ұшан-теңіз. Әлі де шешімін күтетін қиындықтар мен күрделі түйіндер аз емес. Баршаңызға белгілі, Шымкент шаһары ТМД елдерінің мәдени астанасы болып бекітілді. «Шырайлы Шымкент»: «Береке басы – бірлік» форумының мақсаты белгілі, міндеттері айқын.

Алғашқы алаңда аса маңызды мәселелер ортаға салынып, белгілі бір тақырыпта терең мәнді мәселелер қозғалады. Нақты ұсыныстар қабылданады. Олар міндетті түрде жүзеге асырылады. Форум тұрақты жұмыс істейді. Қажетіне қарай, ұсыныстарға орай жылына 3-4 рет басқосу өткізіліп тұрса деген ойдамыз, - делінген баяндамада.

Мегаполистің не екенін көптен зерттеп жүрген Мырзагелді Кемел «Астана қаласының мәртебесі туралы», «Алматы қаласының мәртебесі туралы» деген екі заңға «Шымкент қаласының мәртебесі туралы» Заңды қосып, Парламентке ұсыныс жасағанын айтты. «Мегаполис дегеніміз – қаладан үлкенірек қала деген сөз. Қалалық агломерациядан біз өттік. Сайрам, Қазығұрт, Төлебидің біраз жерін қосып алуымыз сол агломерациялық шешімдер болған. Мегаполис барлық тұрғыдан еркіндікке бағынған қала болуы тиіс.

Президент айтқандай, «Халық үніне құлақ асатын мемлекеттің» ең негізгі көзі біздің Шымкент сияқты мегаполистер болады. Біз республикалық бюджетке де қаржы құйып отыратын орталыққа айналуға тиіспіз. Ол үшін Шымкенттің барлық мүмкіндіктері бар. Мына жағы – Ташкент, Иранға дейін, ар жағы Таяу Шығысқа дейін жол салынып жатыр.

Мына бетіміз – Түркістан, оның ар жағы – Қызылорда, Батыс Қазақстан. Төңіректегінің бәрімен байланыстырып тұратын тамырлы, түйінді қала. Бұл – қаланың ерекше дамуына ықпал жасайтын нәрсе. Әлемдік дәстүрде халық саны 5 миллионнан асқан қалаларды мегаполис деп атайды. Бірақ, біздің 18 миллион халқы бар елімізде қала халқының саны бір миллионнан асса мегаполис мәртебесі беріледі.

Шымкентті мегаполиске айналдыру тек басшылықтың бас ауыртатын нәрсесі емес, бұл мәртебені жоғары көтеруге дүйім халық болып жұмылуға тиіспіз. Мейірімді болуға, мейірім арқылы қайырымға оралуға, сол арқылы иманға иілуге тиіспіз», - деді ғалым.

Ол үшін кептеліс болдырмайтындай жол құрылысын жандандырып, тұрғынүй тапшылығын болдырмауымыз қажеттігін де қаперге ілді. «Қаланың сыртындағы жер үйлерде коммуникация нашар. Су, жарық, канализация жетпеген жерлер, бей-берекет салынған үйлер бар. Баспана дефицитін болдырмау үшін елімізде қабылданған түрлі бағдарламаларды пайдалану керек.
Келешекте Ақтөбе мен Қарағандының мегаполис болуға мүмкіндігі бар. Солай жалғасып кете беруі тиіс».

Келешектің иесі – гаухар ұрпақ

Академик Ғарифолла Есім Шымкент пен «шымкентский» сөзіне, мегаполистің жастарына ерекше екпін қоя сөйледі. Шымкенттіктердің мәртебесін асыра сөйледі.
–Шымкенттен қазақтың даусы, үні, мінезі көрініп тұрады.

«Шымкентский» десе астанада бәрі елең етеді. Себебі, бар жылулық осында. Шымкент – баяғыдан мегаполис. Мұнда тұрғаныңызға мақтанып, қуану керек. Шымкент – дәстүр. Қазақ тілінде 80 пайыз сөйлейтін қала еш жерде жоқ. Сондықтан, шымкенттіктер, мақтана беріңіздер! Біреуге ұнай ма, ұнамай ма, мақтана беріңіздер. Мегаполистер болмаса қазақ елі алға баса алмайды. Бізді алға алып баратын ең бірінші мегаполис – Шымкент. Шымкент қазақты болашаққа алып барады, - деді Ғ.Есім.

Профессор Әбу Насыр әл-Фарабидің «Қала деген – құтты қоныс» деген сөзін мысал етті. «Мегаполис жастарына қойылатын алғышарттың бірі – Шымкент жастары өркениеттік қасиеттерді үйренуі керек» деді спикер. Айта кету керек, Ғарифолла ағамыз «Қазақстан – 2030» мемлекеттік бағдарламасының авторларының бірі. Ол ұрпақ сабақтастығын былайша жіктеп берді.

– Ғасырдың басында туғандар 2030 жылы ХХІ ғасырдың адамы болады. Қазір ғасыр басында туғандардың жасы – 19-да. Әлі 11 жыл бар. 11 жылдан кейін олар 30-ға келеді, билікке араласады. Сонда біздің қоғамдағы шаң-тозаңды сыпырып шығады. Мегаполисті де жасайтын солар. 40 пен 50-дің арасындағылар – қола ұрпақ өкілі. Бұлардың саны көп, сапасы да мол. Украинада сол буыннан Президент шықты. Бізде де солай боларына сенемін. 30-40 жас аралығындағылар – күміс ұрпақ.

Үшінші толқын 20-30 жас аралығындағылар – алтын ұрпақ. Бұлар тәуелсіздіктің құрдастары, ХХІ ғасырдың азаматтары. Біз бұл ғасырға қонақпыз. Үй иесі – 30-дағылар. Төртінші толқын енді дүниеге келіп жатқан ұрпақ, олар – гаухар ұрпақ. Бұлардың пайдалы әсер коэффициенті өте жоғары. Бұлар билікке келгенде, ат жалын тартып азамат болғанда қазақ елі бұрын болып көрмеген керемет ғұмыр кешеді.

Бүкіл дүние жүзі Шымкентке келеді. Осында демалады, әңгімелеседі. Тән беріп қарап, таңғалады, - деп форумға қатысқан шымкенттіктерді бір серпілтіп тастады.
Бұл жиыннан әрбір азамат өзінің шымкенттік екеніне мақтанып, көкірегін көрікті сезім билеп қайтқанын сездік. Сездік те қуандық. Осындай жастарға қозғау салатын, түрткі болатын басқосулар керек-ақ.

Әсілі, рухани жаңғыру үдерістерін үлгі етуде Шымқалаға жететін шаһар жоқ секілді көрінеді бізге. Бұл шаһар әу бастан қазақилықтың қаймағы бұзылмаған, ұлттық құндылықтарды қастер тұтқан өнегесімен өзгешеленетіні айқын.

Әсіресе, руханиятқа қатысты айрықша бір істердің қолға алынғанын көргенде көкірегіңде кемпірқосақ сәуле керілгендей әдемі әсерге бөленесің. Бүгінде Шымкентке жолы түскен адам қала көшелерінің поэзиямен әспеттелгенін бірден байқар еді.

Осы ай айшығында қазақ әдебиетінің көрнекті өкілдері саналатын 70-ке жуық ақынының өлеңдері әсем билбордтарға айшықтап жазылып, қала көшелеріне әрі әр, әрі нәр беріп ілінгені көңіл қуантады.

Анда қарасаң, адамзаттың Абайы «Біріңді, қазақ, бірің дос, көрмесең – істің бәрі бос» деп қазақты ынтымақ-бірлікке шақырып тұр. Мұнда қарасаң, «Жан да аяулы, Мал да аяулы болса егер, Жан аяма, Жарың үшін жанды сат!» деп Шәкәрім атамыз нақыл айтып тұр.

Тағы бір көшеден өтіп бара жатып Жұмекен ақынның «Аспанда күн барда, Әлемде сыр барда, Адамдар маңдайын жуған тер құртар ма! Беремін барымды, аламын жоғымды, Екі қол бір кеуде, Өзімде тұрғанда», – деген өлең жолдарын оқығанда өскелең ұрпақты намысты, жігерлі болуға шақырған ұлағатын ұғасыз.

Бұлардан бөлек, Махамбет Өтемісұлы, Ғафу Қайырбеков, Қадыр Мырза Әлі, Тұманбай Молдағалиев, т.с.с. мүйізі қарағайдай алыптарымыздың бейнесі, парасат биігіндегі поэзиясы менмұндалап, қала көшелерінен ары-бері өткен жолаушыларға оймақтай ой салып тұрғанын аңғармау мүмкін емес.

Осы орайда Шымкент қаласының әкімі Ерлан Айтаханов бүгінде үлкен рухани шараға бастамашы боп отырғанын айта кету керек. «Қазақты ұлт ретінде оның руханияты ғана сақтап қалады» деп есептейтін қала басшысы бұл істі өзінің тікелей бақылауында ұстап отыр. Өлеңмен сөйлеген билбордтарда бүкіл Ұлы дала географиясы қамтылған. Алтай мен Атыраудың арасын ен жайлаған қазақтың талантты ұл-қыздарының қаламынан шыққан шуақты жырлар сіздің жаныңызға нұр себезгілейді.

«Өлең оқып тұру керек екен-ау» деп еріксіз ойланып қаласыз. Ерлан Қуанышұлы өзінің қызметіне жаңа кіріскен кезінде өңірдегі зиялы қауым, БАҚ өкілдерінің басын қосып, арнайы кездесу өткізді. Сол кезде шаһардың жаңа басшысының: «Ұлттық кодымызд қастер тұтып, дамытып, қалың қауымға, әсіресе жастарға паш ету керек.

Президентіміз Абай Құнанбайұлының 175 жылдық мерейтойына орай ақынның өлеңдерін оқу эстафетасын жандандырды. Бұл да идеологияның үлкен бағыты. Руханият – рухты көтеретін, елдік пен бірлікке бастайтын күш, қуатты қару. Сондықтан, бұл салада тұрақты насихат жүргізілуі қажет», – деген сөздері алда үлкен рухани серпілістің басталарын меңгезегендей еді.

Сол серпіліс бойға өлең жолдарымен қуат беруде. Әсіресе, жастар жағы бұл жаңалықты қуана қабылдағандай. Олар өздерінің көздері шалып қалған билбордтағы өлеңдерді ұялы телефондарына сырт еткізіп түсіріп алып, одан ары ватсап желісі арқылы достарына жіберіп жатқанына да куә болдық.

Қала әкімінің «Қайырымды қала» идеясының игілікті һәм ізгілікті көрінісін шаһар көшелеріне көрік, ал адамдардың санасына ой-өріс берген өлең жолдары айғақтап тұрғандай. Әр сөзде мың бояу бар билбордтар ілулі тұр көшелерде. Байқадың ба, бауырым?!

Беларус Республикасының Брест қаласында 9 желтоқсанда өтетін «Мәдени астана» жылының салтанатты жабылу рәсімінде Шымкент қаласы Эстафетаны ресми түрде қабылдап алады. Бұл туралы Шымкент қаласының мәдениет, тілдерді дамыту және архивтер басқармасы басшысының міндетін атқарушы Ғалия Шарафиева БАҚ өкілдеріне берген баспасөз брифингінде мәлімдеді.

2020 жылы Шымкент қаласы ТМД елдерінің мәдени астанасы болып белгіленгені белгілі. Бүгінде жыл көлемінде атқарылатын ауқымды 15 халықаралық, республикалық дәрежедегі іс-шаралардың бағдарламасы дайындалған. «Шымкент мәдени астана» жылы ТМД елдері мен ЮНЕСКО көлемінде аталып өтілетін болады.

– Келер жылы Мәдени астана атануымызбен қатар атаулы мерейтойлар жоспары бекітілді. Ұлы ойшыл Әбу Насыр әл-Фарабидің 1150 жылдығы, Алтын орданың 750 жылдығы, ұлы ақын Абай Құнанбаевтың 175 жылдығы және жерлесіміз, қазақ вальсінің королі Шәмші Қалдаяқовтың 90 жылдығын атап өтетін боламыз. Осы айда ЮНЕСКО елдерінің Париж қаласындағы басқосуында Шымкенттің 2200 жылдық тарихы туралы тарихи шешім қабылдануын күтіп отырмыз. Яғни, алдағы жылы Шымкенттің 2200 жылдығы да тойланады»,– деді Ғ.Аликенқызы.

Ал мемлекеттердің гуманитарлық-ынтымақтастық жөніндегі халықаралық қор директорының орынбасары Эльвира Доля Бресттегі қорытынды концертте барлық ТМД елдерінің атынан әртістер өнер көрсететінін жария етті. «Оның ішінде Шымкент қаласынан Айбек Қанатбек атты әнші симфониялық оркестрдің сүйемелдеуімен Кеңес кезіндегі екі әнді орындайды. Жаңа жылдан кейін сіздерге келіп, ауқымды іс-шаралар легін бастаймыз», – дейді Эльвира Рафиковна.

Тойдың болғанынан боладысы қызық

Иә, ең бірінші орында Ескі қалашықты қалпына келтіру жұмыстары тұр. Елбасының тапсырмасын орындау мақсатында Шымкент қалашығын қалпына келтіру жұмыстарына 2017-2018 жылдары 345,187 мың теңге бөлінген болатын. «2019 жылдың соңына дейін Ескі қалашықтың жоғарғы бөлігінің жұмысы аяқталып, келесі жылдың наурыз айына дейін қалашықта табылған экспонаттардан тұратын ескі қаланың жоғарғы бөлігінің мұражай-экспозициялық жоспары әзірленетін болады.

Желтоқсан айында бекініс қабырғалары бар Оңтүстік қақпаларды қалпына келтіру аяқталады. Сол жерде 200 шаршы метрге Визит-орталығын орналастыру жоспарлануда. Оңтүстік қақпалар алдындағы алаңды абаттандыру қатар жүргізілетін болады. Одан бөлек, 550 орындық амфитеатр мен галерея, ашық аспан астындағы музей де келер жылы пайдалануға беріледі.

Одан әрі, Қараханид кезеңі мен Қазақ хандығының тұрғын кварталдарын мұражайландыру жұмыстары жүргізіледі. Қазіргі уақытта желтоқсанда дайын болатын 5 тенттік жабынға тапсырыс берілді. Осы жұмыстарды аяқтау ағымдағы жылдың желтоқсан айында жоспарланып отыр. Бұған жергілікті бюджеттен 502,196 млн теңге қарастырылған.

Сонымен қатар, маңызды мәселелердің бірі жер учаскелерін қайтару және қалашық маңындағы көлік инфрақұрылымын жақсарту бойынша қарқынды жұмыстар жүргізілуде.

– Ескі қалашықтағы құрылыс кезең-кезеңімен іске асырылуда. Егер сала мамандары құрылысын аяқтап үлгермей жатса, онда келуші қонақтар тарихи қазба жұмыстарының барысын көру үшін арнайы маршруттар да ұйымдастырылады екен.

Осы орайда, Шымкент қаласының 2020 жылға арнайы логотипы да бекітілгенін айта кетуіміз керек. Қала әкімі Е.Айтаханов ұлы ойшыл Әбу Насыр әл-Фарабидің трактатына сүйене отырып, «Қайырымды қала» деген балама атауды ұсынды. Яғни, біздің қаланың тұрғындарының атына заты сай болуы керек. Келген қонақтарды жылы қарсы алып, мәдениеттілік танытуға міндеттіміз.

Ғалия Аликенқызының айтуынша, жылдың соңына дейін Редакторлар клубы ұйымдастырылуына орай ауқымды ақпараттық шара өтпек. Бресттегі салтанатты жабылу рәсіміне дайындық та қызу жүргізіліп жатқан көрінеді. Көптеген байқаулар, фестивальдер, ақын-жазушылармен кездесу, жастар слеті, волонтерлер форумы, үлкен іс-шаралар ұйымдастырылады деп күтілуде.

«Ұлттық құнардан нәр алатын қандай іс-шаралар бар?» дегенімізде, Ипподром алаңы жақта қазақтығымызды танытатын этноауыл бой көтеретінін білдік. Қаланың орталығынан Фронт-офис ашу жоспарда бар екен. Онда ұйымдастырушылар отырып жұмыс істейтін көрінеді.

Брифинг барысында Ғалия Аликенқызы журналистердің бірқатар сауалдарына жауап бере отырып, қазақ театрларында шығармашылық ізденістің аздығын тілге тиек етті. «Бұрын жазылған сценарийлермен жұмыс жасап жатырмыз» деді ол. Себебі, біздің қаламыздағы өнер ошақтарында кәсіби режиссерлер жоқтың қасы. Осы олқылықтың орнын толтыру мақсатында алдағы уақытта жас драматургтердің арасында шығармашылық байқау жарияланбақ.

Биыл ұлтымызға қызмет етудің ұлық үлгісін көрсеткен қазақтың ардақты ұлдары, мемлекет қайраткерлері Сұлтанбек Қожанов пен Тұрар Рысқұловтың туғанына 125 жыл толып отыр.

Шымкентте «Qazaq Epos» республикалық ағарту жобасының «Тұлпар мініп, ту алған!» байқауы аяқталды. Байқауға Шымкент қаласы бойынша 116 мектептен 1094 оқушы, 610 мұғалім қатысты. Қалалық кезеңге төрт ауданнан 12 оқушы іріктеліп өткен болатын.

Шымкент қаласының Аймақтық әлеуметтік-инновациялық университетінде «QAZAQSTAN WITHOUT EXTREMISM!» республикалық акциясы өтті.

Өткен аптада Шымкент қаласы полиция департаментінің басшысы Ералы Жұмаханбетов құқық бұзушылықтың алдын алу және қаладағы қауіпсіздікті қамтамасыз ету бойынша БАҚ өкілдеріне баспасөз брифингін өткізген болатын.