ҚР «Халық денсаулығы және денсаулық сақтау жүйесі туралы» 360-VI Кодексінің (бұдан әрі - Кодекс) 95-бабы 1-тармағының 25) тармақшасының талаптары негізінде профилактикалық егулерді жүргізу ұйымдастырылады. Кодекстің 9-бабының 19-бөлігіне сәйкес халықтың санитариялық-эпидемиологиялық салауаттылығы саласындағы мемлекеттік орган инфекциялық және паразитарлық ауруларға, инфекциялық қоздырғыштардың микробтарға төзімділігіне, халықты профилактикалық вакцинациялауда эпидемиологиялық бақылауды жүргізеді.
Кодекстің 85-бабының 6-тармағына сәйкес міндетті профилактикалық егулер жүргізілетін аурулар тізбесіне сәйкес жасына жеткен және медициналық қарсы көрсетілімдері жоқ адамдарға жоспарлы профилактикалық егулер жүргізіледі.
ҚР Үкіметінің 24.09.2020 жылғы «Медициналық көмектің кепілдік берілген көлемі шеңберінде оларға қарсы міндетті профилактикалық екпелер жүргізілетін аурулардың тізбесін, екпелерді жүргізу қағидаларын, мерзімдерін және халықтың профилактикалық екпелерге жататын топтарын бекіту туралы» №612-қаулысын 20.02.2024 жылы өзгерістер енгізу туралы 21 инфекцияға қарсы Ұлттық егу күнтізбесі халыққа әзірленіп бекітілген.
Инфекциялық және паразитарлық ауруларға қарсы медициналық көмектің кепілдік берілген көлемі шеңберінде республикалық бюджет және жергілікті бюджет қаражаты есебінен міндетті профилактикалық егулер жүргізіледі. Вакцинацияны арнайы оқып-дайындалып, рұқсат алған медициналық қызметкерлер әр егілушіге тегін, дені сау кезінде тіркелген бастапқы медициналық-санитариялық көмек көрсететін мекемедегі егу бөлмесінде жүргізеді. Ұлттық күнтізбеге сәйкес жоспарлы егулер алмаған 18 жасқа дейінгі балаларға толықтыра міндетті профилактикалық егу жүргізіледі:
-туберкулезге,
-«В» вирустық гепатитіне,
-полиомелитке,
-көкжөтелге,
-дифтерияға,
-сіреспеге,
- В типті гемофильді инфекцияға,
-пневмококк инфекцияға,
-қызылшаға,
-қызамыққа,
-паротитке,
-«А» вирусты гепатитіне қарсы.
Профилактикалық екпені жүргізу алдында жалпы практика дәрігері/терапевт немесе педиатр, дәрігер болмаған кезде фельдшер анамнез жинауды, егілетін адамға термометрия жүргізіп медициналық қарап-тексеруді жүргізеді. Иммундауға қарсы көрсетілімдер болмаған кезде медициналық ақпараттық жүйедегі егілетін адамның медициналық құжатында егу жүргізуге рұқсатты рәсімдейді.
Егуге жататын адамға немесе оның ата-анасының немесе кәмелетке толмаған адамның өзге де заңды өкіліне және сот белгілеген тәртіпке сәйкес қабілетсіз деп танылған азаматқа профилактикалық егу, иммундаудан кейінгі ықтимал реакциялар мен қолайсыз көріністер, сондай-ақ вакцинациялаудан бас тартудың салдары туралы ақпарат берілуі тиіс. Ата-аналардың немесе заңды қамқоршылардың ақпараттандырылған келісіміне қол қойылғаннан кейін тегін вакцинация жүргізіледі.
Вакцинациядан кейін жағымсыз көріністер дамыған жағдайда медициналық шараларды дер кезінде қабылдау үшін вакцинацияланғандар 30 минут бойы, сондай-ақ вакцина түріне қарай 3, 5-6, 10-11-күндері дәрігерлердің бақылауында болуы тиіс. Ағзада иммунитеттің дұрыс қалыптасуы үшін ұйқы мен ояну режимін сақтау, нәрлі тамақты жеу, таза ауада серуендеу және адамдар көп жиналатын орындардан (сауда және ойын-сауық орталықтары, той және басқа да қоғамдық іс-шаралар) аулақ болу керек. Вакцинациядан кейін иммунитет 2-3 аптадан кейін қалыптасады. Аурудың асқынуынан қалыптасқан иммунитеттен, вакцинациядан кейін иммунитетті жеңіл қалыптастырған жөн.
Кодекстің 77-бабының 18) тармағына сәйкес, Қазақстан Республикасының азаматтары емдеуге және басқа да медициналық іс-шараларға, оның ішінде профилактикалық егуге негізделген келісім беруге немесе бас тартуға құқылы.
Алайда, Кодекстің 85-бабы 4-тармағының талаптарына сәйкес (профилактикалық егулер) Қазақстан Республикасының аумағында тұрақты тұратын адамдар инфекциялық және паразиттік ауруларға қарсы профилактикалық егулер алуға міндетті.
Бұдан басқа, Кодекстің 80-бабы 1-тармағының 4) тармақшасына сәйкес Қазақстан Республикасының азаматтары медицина қызметкерлерінің жеке және халықтың денсаулығына байланысты нұсқамаларын сақтауға міндетті.
Ата-аналардың вакцинациялаудан нотариалды куәландырылған бас тартуының заңды күші жоқ, себебі «Нотариаттар туралы» Заңның 77-бабына сәйкес нотариус өтініш берушінің қолының түпнұсқалығын ғана куәландырады.
Табын иммунитеті вакцинамен алдын алуға болатын 20 инфекцияға қарсы жоспарлы профилактикалық егулермен халықты қамтудың шекті деңгейіне жету арқылы егілмеген адамдарды жанама қорғау болып табылады.
ҚР ДСМ 21.09.2023 жылғы №150-бұйрығының 1-тарауы 7-тармағына сәйкес «Халыққа арналған профилактикалық егулерді ұйымдастыруға және жүргізуге қойылатын санитариялық-эпидемиологиялық талаптар» бойынша балалар мен жасөспірімдерді профилактикалық егулермен қамтудың оңтайлы деңгейі бекітілген № 612 қаулыға сай жылына 95% кем емес құрайды.
Кодекстің 85 бабы 11 тармағы және ҚР ДСМ 20.12.202 жылғы № ДСМ 289/2020 «Жоспарлы профилактикалық егулер алмаған балаларды және табын иммунитетінің шекті деңгейін мектепке дейінгі ұйымдарға жіберу қағидаларын бекіту туралы» бұйрығына сай жоспарлы профилактикалық екпелерді алмаған балаларды мектепке дейінгі ұйымдардың басшылары мен медицина қызметкерлері ұжымдық иммунитеттің шекті деңгейі кемінде 90% және жоспарлы профилактикалық екпелер алмаған балалардың үлесі 10%-дан аспайтын болған кезде ғана мектепке дейінгі ұйымға жібереді.
Айта кетерлік маңызды жағдай, биыл Ұлттық иммундау күнтізбесіне адам папиллома вирусына (АПВ) қарсы егу енгізілген. АПВ – вакцинамен басқарылатын инфекция.
Адам папиллома вирусы тудыратын ауруға қарсы жоспарлы профилактикалық егу жүргізу үшін вакциналарды сатып алу республикалық бюджет қаражаты есебінен жүзеге асырылады. 11 және 11,5 жастағы қыздарға 6 ай интервалмен екі рет екпе жасалады.
Адам папиллома вирусы (АПВ) 200-ге жуық түрін қамтитын вирустар тұқымдасына жатады. Олардың кейбіреулері адам денсаулығы үшін салыстырмалы түрде қауіпсіз, басқалары организмдегі онкологиялық процестің дамуын белсендіре алады.
Осыған байланысты ҚР әрбір азаматы қырағылық танытып, адамдар арасында вакцинамен басқарылатын инфекциялардың өсуіне жол бермеуі қажет!
АПВ алдын алу:
• Жыныстық қатынаста жалғыз жыныстық серіктес болғаны дұрыс. Бұл сізді барлық жыныстық жолмен берілетін инфекциялардан, оның ішінде АПВ-дан қорғай алады;
• Тосқауыл контрацепциясын қолдану оңай, қолжетімді, бірақ 100% жұқтырудан қорғау бермейді. Науқас тіпті терідегі зақымданған аймақпен байланысқа түссе де вирус жұғуы мүмкін;
• Кезеңдік профилактикалық тексерулер. Қыздарды гинеколог үнемі тексеріп отыру қажет. Осылай аурудың алғашқы белгілерін анықтап, оны емдеуді уақтылы бастауға және оны дер кезінде емдеуге кірісуге болады;
• Вакцинация – ең тиімді және ыңғайлы профилактикалық әдіс! Ер адам да, әйелдер де екпе жасай алады. Ғалымдардың пікірінше, 11-13 жастағы қыздарды вакцинациялау жатыр мойны обырының қаупін 90%-дан астамға төмендетеді.
ҚР ДСМ мәліметінше, 2024 жылдың қыркүйегінен бастап 11 жастағы қыздарды АПВ жоғары онкогендік түрлеріне қарсы 4 валентті вакцинамен вакциналау жоспарланған. АПВ-ға қарсы вакцинаны 6 ай интервалмен 2 рет егу жүргізіледі. 2-валентті вакцинаның құрамында 6, 11, 16, 18 түрлеріне қарсы 16, 18 және 4-валентті типтерге қарсы АПВ антигендері болады. Қолданыстағы вакциналардың тиімділігі өте жоғары.
АПВ-ға қарсы вакцина әлемнің 110-нан астам елінде, соның ішінде Өзбекстан Республикасы мен Қырғызстан сияқты көршілес елдерде енгізіледі.
Айгүл ТҰРЫМБЕТОВА,
ҚР Денсаулық сақтау министрлiгiнiң Санитариялық-эпидемиологиялық бақылау комитетi Шымкент қаласының
санитариялық-эпидемиологиялық бақылау департаментi басшысының орынбасары
