Шымкент келбеті

28 маусым – байланыс және ақпарат қызметкерлерінің күні. Бұл мерекеде көбіне бұқаралық ақпарат құралдарында қызмет етіп жүрген журналистерді құттықтап жатамыз. Дегенмен, журналистерге қажетті, нақты ақпараттарды тауып беріп, түрлі мекемелер мен БАҚ арасын байланыстырып жүрген баспасөз хатшыларының да кәсіби осы мейрамға қатысы бар екенін естен шығармаған жөн.

Иә, журналистерге дер кезінде керекті мәліметтерді тауып беру – баспасөз хатшыларының басты міндеті. Бір сөзбен айтқанда олар тілшілерге жұмыс істеп жатқандай. Бірақ мекеменің мүддесі мен басшылықтың талабы тағы бар. Екі ортада «Өгіз де өлмесін, арба да сынбасын» деп алып-ұшып жүретіндер осылар. Міне, хатшылықтың машақаты да осында. Жұмыс қиын. Бірақ маңызды.
Жуырда БАҚ туралы заңнамаға енгізілген өзгерістер мен толықтырулардағы ақпарат сұрату мерзімін ұзарту баспасөз хатшыларының жұмысын едәуір жеңілдетті. Бұл ақпараттардың нақты, сенімді, толық болуына жол ашты. Сондықтан қазіргі таңда бұл бағыттағы жұмыс біршама жақсара түскен. Әсіресе, Түркістан облысы әкімдігі баспасөз орталығы қызметкерлерінің жедел әрі сапалы жұмысын ерекше атап өткен жөн. Олардың арасында өз жұмысына аса жауаркершілікпен қарап, журналистердің алғысын алып жүрген облыстық денсаулық сақтау басқармасының баспасөз хатшысы Мира Сүлейменова да бар.
Мира Сүлейменова Әл-Фараби атындағы Қазақ Ұлттық университетінің журналистика мамандығын үздік бітірген. «31 арна», «Информбюро», «Шахар», «Азаттық радиосы» және тағы басқа да бұқаралық ақпарат құралдарында кәсіби журналист болып істеген. «Сондықтан болар, журналистердің қандай ақпарат сұрағысы келгенін бірден біліп, мәліметтерді нақты және дер кезінде беруге тырысамын» дейді.
– Журналист болып жүргенде ақпарат ала алмасақ, «Неге бізден жасырады?» деп ренжитін едік. Ресми ақпарат ала алмасақ, басқа жолдармен іздеп, тауып, жазамыз. Ал оның баспасөз хатшыларына қатысы жоқ екенін білмейміз. Енді өзім осы салаға келіп, бұның да өз машақаты бар екеніне көзім жетті. Мәселен, журналистер 15 сұрақ жолдаса, мен оларға өзім жауап бере алмаймын. Сол 15 түрлі сұраққа 15 түрлі маманмен жолығып, мәліметтерді толық жинап болған соң ғана бере аламын. Кейде 1-2 күн ішінде шешілмейтін кейбір мәселелер туралы ақпаратты талап етіп жатады, – дейді Мира Сүлейменова.
Әріптесіміздің айтуынша, ақпараттық сауатсыздық көбіне әлеуметтік желі белсенділерінде кездеседі. Өйткені олар негізінен табыс пен жеке басының атағы үшін жұмыс істейді. Олардың денін жәбір көрген, ауруға ұшыраған, жетім қалған балалардың өмірі қызықтырмайды дейді. Түрмеде, изоляторда отырған адамдардан «Суретіңізді жарияласақ болады ма?» деп сұрау тіпті ақылға сыймайды. Әр материалдары елді дүрліктіргенін қалайды.
– Денсаулық сақтау саласында қандай да бір мәлімет беруден алдын мұқият тексеру керек. Мұнда адам тағдырына қатысты дүниелер айтылады. Ертең бұл ақпараттар емделушінің жеке өміріне әсер етеді. Тілші болып жүрген кезімде дәрігерлердің жұмысын онша біле бермейтінмін. Баспасөз хатшысы болғалы бері ақ халатты жандардың жұмысы қаншалықты қиын екеніне көзім жетті, – дейді облыстық денсаулық сақтау басқармасының баспасөз хатшысы.
Шерхан Мұртаза айтқандай, «Арқалағаны алтын, жегені жантақ» журналистердің қатарында баспасөз хатшыларының қызметін атап өтуге әбден болады. Сондықтан екі сала қызметкерлері тізе біріктіріп жұмыс істегенде ғана ақпарат саласында сапалы дүниелер пайда болары анық. Ендеше, мерекелеріңіз құтты болсын, әріптестер!

Ертең Шымкент қаласында көптің көңілін күпті қылған ҰБТ (ұлттық бірыңғай тестілеу) басталады. Талапты талапкерлерді анықтап, студенттік өмірге «билет» беретін шақ бұл. Былтыр емтихан жаңа форматқа ауысып, біраз әбігерге салған болатын. Биыл айтарлықтай өзгеріс болмаcа да, бірқатар жаңалықтар бар.

Басты жаңалық – мектеп бітірушілер ҰБТ-ны алғаш рет ағылшын тілінде тапсырмақ. Еліміз бойынша 46 түлек осындай шешімге келіпті. Бұл сынақ 2004 жылдан бастап бүгінгі күнге дейін қазақ және орыс тілдерінде өтіп келді. Енді ағымдағы жылдан бастап түлектер емтиханды ағылшын тілінде де тапсыруға мүмкіндік алып отыр.
Биыл Шымкент қаласы бойынша мектеп бітірушілер саны 7987 болса, оның 5446-сы ҰБТ тапсыруға ниет білдірген. Оның ішінде 4431 оқушы қазақ, 1009 оқушы орыс, 6 оқушы ағылшын тілінде тапсыратын болады. Қатысу көрсеткіші 68,2% құрап отыр. Ал өзге 2031 оқушы (25,4%) биылғы оқу жылында жоғары оқу орнына түсуге ниет білдірмепті. 510 оқушы (6,4%) шекара асып оқуға бел буған.
Кезекті жаңалық – «Алтын белгі» иегерлері жайында. Былтыр «Алтын белгі» мәселесі талай талқыға түскен болатын. Осы жылдан бастап «Алтын белгі» иегерлері алдымен жұрт қатарлы емтихан тапсырып, өздерінің білімін дәлелдеуі қажет. Содан кейін ғана «Алтын белгінің» иегері атанады. Қалада 2017-2018 оқу жылында 287 оқушы «Алтын белгі», 202 оқушы «Үздік аттестаттан» үміткер.
«Алтын белгі» иегерлері, жалпы бейіндік пәндер бойынша республикалық және халықаралық олимпиадалардың, сондай-ақ ғылыми жобалардың жүлдегерлері мен жеңімпаздары ҰБТ-ны жалпыға бірдей негізде тапсыратын болады.
Мегаполисте ҰБТ-ны өткізуге 5 пункт белгіленген. Олар – М.Әуезов атындағы Оңтүстік Қазақстан Мемлекеттік университеті, Оңтүстік Қазақстан Мемлекеттік педагогикалық университеті, Оңтүстік Қазақстан педагогикалық университеті, Шымкент университеті және Аймақтық-әлеуметтік инновациялық университеті.
ҚР Білім және ғылым министрлігінің 2017 жылғы 2 мамырдағы №204 бұйрығына сәйкес Шымкент қаласында ҰБТ ағымдағы жылдың маусым айының 20-23 күндері аралығында 2 лекте өткізіледі.
Айта кетейік, бір рет сүрінген талапкердің қайта тапсыруға мүмкіндігі бар. Шектік балл – 50.

Шымкенттегі орталық су спорты кешені – су спортынан олимпиада резервін дайындайтын бірден бір нысан. Мұнда спортшылардың тыңғылықты жаттығуына қолайлы жағдай жасалған. Сонымен қатар қала тұрғындарының да салауатты өмір салтын ұстанып, тұрақты түрде шомылуына мүмкіндік бар.

Орталық су спорты кешені 2012 жылы 1 маусым күні пайдалануға берілген. Қазір мұнда 156 спортшы кәсіби түрде жаттығады. Олардың арасында республикалық, әлемдік деңгейде жеңіске жетіп, рекорд жаңартып, Оңтүстіктің атын танытып жатқандар бар. Мәселен, Кирилл Колесников былтыр Бурабайда өткен жарыста 200 метр қашықтыққа жүзуден рекорд жаңартты. 12 жасар Кирилл жүзумен 6 жастан бастап шұғылданады. Ал биыл Максим Сказовцов алдына жан салмады. 50 метрді - 31,96 сеундта, 100 метрді 1 минут 14 секундта жүзіп өтіп, жаңа рекорд орнатты.
Кешенде 20-дан аса білікті жаттықтырушы қызмет етеді. Солардың бірі – 5 жылдан бері аға жаттықтырушы қызметін атқарып жүрген Виктория Ли. Оның айтуынша, су спорты орталығы олимпиадалық стандартқа толықтай сай келетін қаладағы бірегей нысан.
Кешенде суда жүзуді үйреніп жүргендердің қарасы көп. Ақылы түрде келушілердің саны бір айдың ішінде 2-3 мың адамға дейін жетеді дейді орталық өкілдері. Осы балалардың арасында 3 ай сайын жарыс өткізіліп тұрады. Егер олардың арасында жақсы нәтиже көрсеткендер болса, ақысыз үйірмеге қабылданады. Үйірмеге қабылдау 6 жастан басталады.
Спорт кешені өкілдерінің айтуынша, алғаш ашылғанда бассейнге толтырылатын судың текше метрінің бағасы 185 теңге болған. Қазір - 595 теңге. Дегенмен, сонда да мұндағы баға көтерілмепті. Бір айлық абонемент - 4000 теңге. Аптаның алты күнінде таңғы сағат 7:00-ден түнгі 22:00-ге дейін жұмыс істейді. Жексенбі күні - демалыс. Келушілер суда шомылу талаптарына сәйкес өздерімен бірге суда жүзуге арналған спорттық киім ала келуі шарт.
Күніне талай адам шомылатын бассейннің түбінде хлораторлық тазартқыш бар. Су құрамы тәулігіне 2 рет тексеріледі. Арнайы лабороториядан, санитарлық-эпидемиологиялық қызметкерлерінің зерттеуінен өтеді. Егер судың құрамында өзгеріс байқалса, бассендегі су бірден төгіліп, тазаланып, қайта толтырады. Ал судың температурасы қысы-жазы бір деңгейде болады.
Айта кетейік, суда жүзу – ең қарапайым әрі өте пайдалы спорт түрі. Жүзу барысында адамның тыныс алу жүйесі мен қан айналым жақсарады. Жас кезден жүзуге машықтанған адамның миы кеш қартаяды. Омыртқа ауруларының алдын алып, дененің сымбатты қалыптасуына септігін тигізеді. Артық салмақтан арылудың тиімді жолы. Тұмаудың алдын алып, иммунитетіңізді арттырады. Жүйке жүйесіне, күйзеліске таптырмас ем. Ендеше, салауатты өмір салтын қалыптастырып, суға шомылыңыз!

немесе тыл ардагерлері де ұмыт қалмайды

Тарихта «Екінші дүниежүзілік соғыс» деген атаумен есте қалған нәубеттің аяқталғанына биыл 73 жыл толды. Осынау қантөгісте талай боздақ қан майданда от кешіп, ажал құшты.

Жеңіске жету жолында сарбаздармен қатар елде ерінбей еңбек еткен тыл ардагерлерінің де төккен терін ерекше атап өткен жөн. Олар майдан даласындағы әскерді азық-түлікпен, оқ-дәрімен, киім-кешекпен қамтамасыз етіп отырды. Елде жүріп Жеңісті еңбегімен жақындатқан ардагерлердің бірі – Жақып Оспанов.

Қазір сексеннің сеңгіріне шығып, 1 ұл, 5 немере, 2 шөбере сүйіп отырған ардагер соғыс жылдарында мектеп жасында еді. Ол еңбек еткен Ақтас колхозы барлық жоспарды уақтылы орындап отырған атақты колхоз болған. Айтуынша, колхоздағы жылқы басы 1200-ге дейін жетіпті. Дегенмен, барлығын соғысқа алып кетіп отырған. Ал бала Жақып 3-сыныптан бастап колхоздың егінін егіп, малын баққан. Қиын заманда барлық астық мемлекетке өткізілетін еді деп еске алады ардагер. Бүкіл ел межеленген жоспарды орындау үшін күн-түн демей еңбек ететін. Жиналған бидай, айран-сүт, ет тіпті май да өгіз арбамен аудан орталығына жіберілетін. Одан стансаға, стансадан соғыс майданына жөнелтіліп отырды.

Жақып атаның жары Оспанова Жұпар әже де тракторшыларға тамақ тасығанын айтады. Одан қалса шөп жинап, маялайтын. Қойдың жүнінен шұлық, қолғап жасап өткізетін. Еңбекақысына бидай алып, соны тартып күн көрген. Ал жоспар орындалмай, жалақысыз қалған кезде, таудағы жеміс-жидек, көкөністерді талғажау еткен күндер де болыпты.

– Барлығымыз тынбай жұмыс істедік. Қазіргідей 8 сағаттық жұмыс деген жоқ. Таңсәріден атқа отырғызып, қара кешке дейін жұмыс істететін. Әбден шаршаған балалар қалғып отырып, жылқының үстінен құлап кеткен кездері де болды. Бір сөзбен айтқанда ауылда бос адам болмайтын. Үйдегі балалы әйелдің өзі өзге балаларды қосып, бала бағумен айналысатын, – дейді ардагер.

Жақып ата отбасында 9 ағайынды. Соғыс кезінде 3 ағасы майданға бірдей аттанып, қайта оралмапты. 

Байқоңыр деген үлкен ағасы әскери борышын өтеп жүргенде соғыс басталып, сарбаздар қатарына қабылданды. Одан кейінгі ағасы 16 жасында жасын үлкейтіп айтып, өз еркімен әскер қатарына алынған екен. Қалған екі ұл, үш қыз елде жүріп қызмет еткен. Ал әкесі алғашқы кооператив мүшесі болған. Арыс стансасынан түйемен қант, шәй алып келіп үй аралап жүріп, таратып беретін.

– Біз тұрған жерлерде соғыс дүмпуі болған жоқ. Батысты шарпып, жайпаған жарылыс, атыс-шабысты біз көрген жоқпыз. Бірақ оның алапат зілін аудан орталығына барғанда Левитанның саңқылдаған дауысынан естуші едік. Сол радиодан майдан даласының жаңалықтарын, хабарын тыңдап отыратынбыз. Ауылдағы еңкейген қарт пен еңбектеген балаға дейін тынбай еңбек етті, – дейді кейіпкеріміз.

Жақып Оспанов 2010-2015 жылы екі рет «Тыл ардагері» медалімен марапатталды. Әрине, бұл маңдай терін тамшылатып төккен ардагерлеріміздің еңбегін өтей алмайды. Сондықтан бүгінгі ұрпақ Отанына қалтықсыз қызмет еткен ата-аналарымыздың еңбегін ескеріп, мәңгі есте сақтауы ләзім.

немесе қызанақ күйесі Оңтүстік шаруаларына қауіп төндіруде

Биыл Оңтүстік шаруаларында маза жоқ. Өңірдегі бірқатар егіс алқаптары мен жылыжайларда Америкалық қызанақ күйесі анықталып, жылдағы аста-төк қызанаққа қол жетпеді. Соның салдарынан базардағы баға да көз қуантарлықтай емес. Төмен бағада сатылатын базарлардың өзінде былтырғы жылмен салыстырғанда 50-100 теңгеге қымбат (1 кг 400-500 тг). Оның үстіне тісің тисе порт жарылып, тілі дәм үйіретін сулы қызанақ та жоқтың қасы. Саудагерлердің айтуынша "Шымкенттікі деп" арзан сатылып жатқан қызанақтар Қытайдан алып келінетін көрінеді. Ал Өзбекстаннан әкелінетіндер 750 теңгеге дейін қымбаттаған.

Оңтүстік өңірі диханшылыққа қолайлы аймақ. Шаруаға бейім жұрт жер жыртып, егін еккенді, жеміс-жидек теріп, көкөніс өсіргенді құп көреді. Дегенмен, соңғы жылдары күнгейліктердің негізгі табыс көзі саналатын қызанаққа күйе көбелегі түсіп, шаруаларды әуре сарсаңға салуда. Зиянкес қараусыз қалған бірнеше гектар көкөністі 1-2 апта ішінде жарамсыз етуге қауқарлы. Мамандар күйе көбелегімен химиялық немесе биологиялық тәсілмен ғана емес, кешенді түрде де күресу керектігін айтуда.

– Елімізде зиянкестермен күресу үшін жаңа препараттар шығарылып жатыр. Қазіргі таңда тіркеуден өтуде. Соның ішінде кораген, спенозад, дельтаметрина деген дәрілер жиі қолданылады. Алайда бұл дәрілердің бағалары қымбат. Сол үшін фермерлер тексерілмеген препараттарды қолданады. Ал ол препараттар уақытша ғана әсер беруі мүмкін. Оған зиянкестер тез үйреніп алады. Сөйтіп дәрілердің күші білінбей қалады, – дейді Қазақ картоп және көкөніс ғылыми зерттеу институтының бөлім меңгерушісі ауыл шаруашылығы ғылымдарының докторы Серік Жантасов. 

Кәсіпкерлер еккен қызанақтар бәсекеге қабілетті және бағасы төмен болуы үшін түрлі дәрі-дәрмектерді пайдаланатыны белгілі. Ал ол көкөніске айтарлықтай зиянын тигізеді. Ғалымдар дәрілерді пайдалану тәртібі мен мөлшері бар екенін айтуда. Мәселен, 30 күнде бір рет шашылатын жерге, аптасына шашатын болса айтарлықтай зиян келтіреді. Дәрі өнімнің ішінде қалып қояды. 

Ондай жағдайларды болдырмау үшін зиянкестерді агротехникалық жолмен де залалсыздандыру керек. Ол үшін зиян тиген өсімдік қалдықтарын жерге тастамай, топырақты терең қопсытып жырту, алқа тұқымдас арамшөптерді жою, жылыжайда екі есік орнату, жарық ұстағыштарды пайдалану, жерді құнарландырып отыру тиіс. 

Жалпы қызанақ күйесі Оңтүстік Америкада пайда болған. 2006 жылы Испанияда байқалып, Еуропаға тараған. Ал елімізде алғаш рет 2015 жылы ОҚО, Сарыағаш қаласындағы Біртілек ауылында анықталды. Қанаты шашақты, түсі қара-сұр көбелек көкөністің жапырақтары мен сабақтарын жеп, өнімді тесіп тастайды. Қызанақпен қатар тәтті бұрыш, картоп, баялды және декоративті өсімдіктерді де 100 пайызға дейін жарамсыз етеді. Жарық жылыжайда 24-30 күн өмір сүрсе, ашық жерде 30-40 күнге дейін өсіп дамиды. Бір жылда 10 ұрпақ жібереді. Әр көбелек 300 жұмыртқа салады. 

– 2008 жылдан бастап жылыжайда қияр мен қызанақ егумен айналысамыз. Аумағы 1 гектар 10 соттық. Ал қызанақ күйесімен күрес 2015 жылы басталды. Жыл аяғына қарай күшейді. 1 жылдан соң онымен қалай күресу керектігін үйрендік. Қазір бізде зиянкестерге арналған қақпандар бар. Соларды қойып ұстаймыз. Терамондар бар. Оларды ұстап мониторинг жасаймыз. Кейін оларды кораген, авант деген дәрілермен өңдейміз. Дәрілерді уақылы қолданса, онымен күресу оңай болады. Ең бастысы егістіктегі зиянкестерді көзден жіберіп алмау керек. Профилактикалық жұмыстар жүргізіп отыру қажет, – дейді кәсіпкер Мұхамедәли Артурходжаев. 

Аталған зиянкес түп-тамырымен жойылмайды. Өйткені, ол Оңтүстік Америкадан келген. Сондықтан бұл жерлерде зиянкестермен табиғи түрде күресетін, оған қарсы шығатын жауы жоқ. Онымен күресу үшін Оңтүстік Америкадағы табиғи жауларын тауып, осы өлкеге алып келу керек. 

Қызанақ күйесі өнімнің көшетінен және қорабынан жұғады. Қазіргі таңда әлемнің барлық жеріне тарап үлгерген. Тек АҚШ пен Қытайда мүлде жоқ. Ал Қазақстанға көрші Өзбекстаннан келіпті. Әзірге еліміздің Оңтүстік өңірінде ғана кездеседі. Шымкентте сәуір айынан бері 13 жылыжай тексеріліп, оның 6-да зиянкес анықталған. Егер залалсыздандыру жұмыстарын тезірек қолға алмаса, оңтүстіктен бүкіл аймаққа тарайды. Мамандар қызанақ күйесінің зардабы айтарлықтай қауіпті болғандықтан, өнімнің бағасына да әсер ететінін алға тартып отыр.

– Зиянкестермен күресу үшін авант, матч, кораген, децис деген арнайы дәрілер ұсынылып отыр. Кәсіпкер немесе диханшы әкелінген көшеттерге тексеру жүргізуі керек. Бұл тегін жүргізіледі. Әрбір көшеттің құжаттары бар-жоғын қадағалып, залалсыз екеніне көз жеткізу тиіс. Күмәнданған жағдай болса 55-11-74 нөміріне хабарласып, алдын алу жұмыстары, күресу жолдары жөнінде және тағы басқа кеңестер алуға болады, – дейді Шымкент қалалық аумақтық инспекциясының бас маманы, өсімдіктер карантині жөніндегі мемлекеттік инспекторы Күлзира Қожымбетова. 

Осы орайда, белгіленген мерзімде залалсыздандыру жұмысын жүргізбеген шаруалар әкімшілік жауапкершілікке тартылатынын айта кеткен жөн. Қазіргі таңда аталған зиянкестермен күресу үшін министрлік тарапынан арнайы бағдарлама дайындалып жатыр. Бағдарлама сәтті жүзеге асатын болса, кәсіпкерлер дәрі-дәрмекті жеңілдікпен алу мүмкіндігіне ие болады. Міне сонда Оңтүстікте қызанақ бағасы арзандап, сапалы өнімге қол жеткізіп қалармыз.

Шымкенттегі «Қыран» футбол командасының жанкүйерлері көбейіп келеді. 2015 жылы футболдан
Қазақстан премьер-лигасында өнер көрсету үшін «Тараз» клубымен өткізген тартысты ойыны әлі де көпшіліктің көз алдында.

Сол сәттен бастап өзіндік ойын үлгісін қалыптастырып үлгерген «Қыран» клубы 2011 жылы «Ордабасы» командасына резерв дайындау, жергілікті футболшылардың шеберлігін арттыру мақсатында құрылған еді. Бастапқыда «Тарлан» деп аталып, кейіннен атауы «Қыран» болып өзгерді. Клуб 2014 жылы күміс медаль иеленіп, «Ордабасы» командасына бір топ жас ойыншыларын аттандырды. Олардың қатарында қазіргі таңда Қазақстан ұлттық құрамасында өнер көрсетіп жүрген Еркебұлан Тұңғышбаев та бар.

Былтырдан бастап команда тізгінін Ғалым Төлегенов өз қолына алған. Білікті бапкер бұған дейін №7 спорт мектебінде талай футболшыларды тәрбиелеп, бірінші және екінші лигаға командалар дайындады. Өзі де ілгеріректе «Монтажник», «Яссы-Рахат» командаларында өнер көрсеткен.

– Командадағы футболшылардың ең ересегі - 27-де. Сондай-ақ, 98 пайызы - Оңтүстіктің жігіттері. Өйткені, балалар жергілікті спорт мектептерінен, жергілікті командалардан тәрбиеленіп шығады. Тіпті, қаржы да жергілікті бюджеттен бөлінеді. Енднше, неге өзіміздің жастарымыздың еркін ойнауына жол ашпасқа? Тек екі легионеріміз бар. Олар Өзбекстанның «Бунедкор» клубында өнер көрсеткен өте тәжірибелі ойыншылар, – дейді бас бапкер.

Былғары допты дегеніне көндірген, айтқанына жүргізген шеберлердің бірі – Абылайхан Махамбетов. 27 жастағы жігіт «Қыранға» келмей тұрып «Мақтаарал», «БИІК» клубтарында шеберлігін шыңдаған. Қазір команда сұрмергені. Айтуынша, «Қыран» премьер-лигадағы «Астана», «Қайрат», «Ордабасы» секілді командалармен иін тіресіп ойнауға әбден лайық.

«Қыранның» футболшылары жуырда Түркиядағы, Өзбекстандағы оқу-жаттығу жиынынан оралды. Команданың белді ойыншысы Шакудаев Рахматулла бұл жаттығулардан мол тәжірибе жинағанын айтады. Футболшылар Өзбекстанда физикалық тұрғыдан, ал Түркияда техникалық, тактикалық шеберліктерін арттырған. Арасында бірнеше жолдастық кездесулер де өткізіпті.

–Дәл қазір елімізде футболдың дамуына барлық жағдай жасалған деп ойлаймын. Тек шебер ойнасаң болды. Осы сәтті пайдаланып, ОҚО әкімдігіне, спорт басқармасына, «Қыран» клубының басшыларына алғысымды білдіргім келеді, – дейді 24 жастағы жігіт.

Ендеше, футболға келіңіздер! Жерлестерімізге жанкүйер болыңыздар!

Шымшаһарда қоғамдық көлік сапасын арттыру мақсатында тиісті жұмыстар атқарылуда. Жауапты мамандар тұрғындармен байланыс үшін WhatsApp, Instagram желілерін пайдаланады. Сонда келіп түскен арыз-шағымдар талқыланып, шешу жолдары қарастырылады. Осыған орай желідегі және редакцияға келіп түскен бірқатар сұрақтарды Шымкент қалалық көлік және коммуникация секторының меңгерушісі Наурыз Сүгірәлиевке қойған едік.

– Наурыз Болысбекұлы, №103 бағыттағы қоғамдық көлік қызметіне тұрғындар тарапынан бірқатар арыз-шағым келіп түсуде. Осы бойынша қандай жұмыстар атқарылуда?

– Бірден айта кетейін, қаладағы қоғамдық көлік арасында ең ұзақ жүретіні №103 бағыт болып есептеледі. 1-2 ай бұрын осы бағыттағы автобустарда біраз мәселе туындаған. Алайда қазіргі таңда біршама ретке келтірілді. Нақтырақ айтатын болсақ, аталған бағытта жүретін шағын автобустарға ірілері де қосылды. Енді жолаушылардың сыймай қалатын жағдайлары кездеспейді деген үміттеміз. Қозғалыс жиілігі де түзетілді. Шағымдар бойынша бірнеше рет тексеру жұмыстарын жүргіздік. Сол кездерде автобустардың өз уақытынан кешігіп келу мәселесі туындаған. Бұл келеңсіздік таңертеңгі, түскі және кешкі уақыттардағы кептеліс уақыттарында орын алатыны анықталды.

– Жолаушы ретінде байқағаным, кейде автобустардың келмей қалатын кездері болады. Оны қалай түсіндіресіз?

– Оны жекеменшік компаниялар адам санының аздығымен байланыстырады. Мысалы, кешкі уақытта 20-30 адамдық автобуста 3-4 адам ғана отырса, ол жүрген шығынды ақтамайды дейді. Сондықтан, бірқатары адам аз деп соңына дейін жүрмей қояды. Егер бір автобус күніне 10 айналым жасау керек болса, ол 7 айналым жасаса, жоспардың 70 пайызын орындаған болып шығады. Бұл нормаға сәйкес болғандықтан, соңына дейін бармай-ақ қоя салады. Бұл, әрине, дұрыс емес. Бұған да қадағалау жүргізіледі. Алайда, кей кездері қоғамдық көлік бұзылып немесе басқа да проблемаларға байланысты тоқтап қалуы да мүмкін.

– Жуырда Азат шағынауданының тұрғындары да қоғамдық көліктерге байланысты шағымдардын жеткізген болатын. Осы мәселе шешімін тапты ма? 

– Бастапқы кезде Азат шағынауданында мүлдем көлік жүрмейтін. Алғаш рет №103 бағыттағы автобус қатынай бастады. Ол теміржолдың қасына келіп тұратын. Адамдардың өзі сол жерге келіп мінетін. Біраз уақыт өткен соң халық бөлек бағыт ашуды сұрады. Біз теміржолдан өтіп, Азат шағынауданының ішіне кіретін №17 бағыттағы автобусты жүргіздік. Алайда №103 автобус басшылары «Бізге халық баяғыдай келмей қойды. Адам мүлдем азайды. Шығынды ақтамай жатыр» деп жүрмей қойды. Сөйтіп №17 автобус жүріп жатқанда тұрғындар «Бұл автобус базарға ғана барады. Бізге ана жаққа, мына жаққа баратын автобус керек» деді. Сөйттік те №82 бағыттағы автобусты қосқан едік, №17 автобус бірден тоқтады. Тұрғындар 82-ші бағыттың жақсы жүріп жатқанын айтты. Бірақ базарға қатынай алмай қалды. Кейіннен біраз ойланып, №1 бағытты аштық. Дәл қазір конкурсқа дейін солай жүріп жатыр. Шағын автобус түрінде. Бірақ, №82 бағыт басшылары біршама тиімсіз болып жатқанын айтты. Қазірше осылай жүріп жатыр. 

Жалпы Азат шағындауданының бір ерекшелігі – ауданның екі жағында да теміржол тұр. Арал секілді. Көліктер тек бір шетімен кіріп, бір шетімен ғана шығады. Бұдан да басқа шағынаудандар көп бізде. Мысалы, халық басында бір бағыт болса, жетеді деп сұрайды. Оны орындаймыз. Жүріп жатқан кезде басқалары да өзінің баратын жағына қарай тағы да сұрай бастайды. Жалпы, қалада 1090 көлік, 70 бағыт бар. Халық саны миллионға жуықтады. Олардың әрқайсысын үйінен жұмысына дейін, үйінен базарға дейін, үйінен емханаға дейін тасымалдауды ұйымдастырып беру мүмкін емес. Үлкен мегаполис болып жатқандықтан ондай болады. Автобустарға ауысып отырып баруды үйрену керек.
Біз жуырда әлеуметтік маңызы бар 10 бағыт ашамыз деп жоспарлағанбыз. Олар шалғай аудандарға қатынайды деп күтілуде. Ал бұл бағыттардың шығынын бюджеттен қарастыратын боламыз.

– Әкімдік тарапынан қоғамдық көлік компанияларына қаржылай көмек көрсетіледі ме?

– Әкімдік субсидия түрінде көмек көрсету үшін жеке компаниялар өздерінің шығыны мен табысын көрсету керек. Өйткені, шығын әдеттегіден аз немесе жоқ та болуы мүмкін. Осы үшін электронды билет жүйесін енгізуді қарастырып жатырмыз.

– Кейде кондукторлар бір көліктен екіншісіне ауыстырып мінгізеді. Бұның себебі неде?

– Кей жағдайларда техника болған соң бұзылады. Бірақ кондукторлар жолаушыларға сол жерде қалып қоймайтындай жағдай жасауы керек. Сондықтан, басқа көлікке отырғызады. Ал егер еш себепсіз өзгесіне ауыстырылып жатса, жолаушылар бізге хабарлауы керек. Негізінде көлік жолаушыларын соңғы аялдамаға дейін алып баруға міндетті.

– Тағы бір көп шағым түсетін мәселенің бірі – қоғамдық көліктердің қара түтіндетіп жүруі. Әсіресе, шағын автобустарда. Бұл бағытта қандай жұмыстар атқарылуда?

– Техникалық байқаудан өткен көлік жарамды болып есептеледі. Біздің тарапымыздан көлік газ, бензин немесе дизельмен жүрсін деген талап жоқ. Оған шектеу қойсақ, жеке кәсіпкерге қысым көрсетіп жатыр деп шағымданады. Негізінен автокөліктің экологиясын жергілікті полиция тексереді. Көліктен шығып жатқан түтіннің зияндылығын солар өлшейді. Қазіргі таңда қара түтін шығып жатқан қоғамдық көліктердің тізімін полицияға өткізіп жатырмыз. Жуырда рейд ұйымдастыру жоспарлануда. Айтып өтейін, қара түтін шыққан автобус, көліктердің жүргізушілеріне 2 АЕК көрсеткіш көлемде айыппұл салынады. Ал көлік иелері «Кейбір жанармай бекеттерінен жанармай құйсақ, түтін шықпайды. Басқаларынан құйсақ шығып кетеді» деген уәждерін айтуда.

– Келіп түсетін арыз-шағымдардың басым бөлігі қандай мәселеге байланысты?

– Келіп жатқан шағымдар көп. Көбі жарамсыз. Мәселен, «Е, автобус тола ғой е», «Автобус қашан келеді, е?» деп жазып жіберетіндер де бар. Маңызды шағымдар да келеді. «Осындай автобус, мына аялмадмаға тоқтамады» деген секілді. Біз осыған қарай тексеру жұмыстарын жүргіземіз. Кондуктор, жүргізушілердің де мәдениеттілігіне байланысты көп шағым түседі. Ол уақыттың еншісінде. Барлығын бірдей жұмыстан шығара да алмаймыз. Бұл жалпы мәдениеттілікке қатысты. Осы тұрғыда қоса кетерім, тек кондуктор, жүргізушілердің ғана емес, жолаушылардың да мәдениетін арттыру керек.

Шымкентте спорт ардагері Махамбет Сапарбаевтың жүлдесіне арналған футболдан халықаралық жарыс өз мәресіне жетті. Жасөспірімдер арасында өткен турнирде 18 команда бақ сынады.

Төрт күнге созылған жарыс қорытындысы бойынша Қырғызстанның «Дордой» командасы бас жүлдені жеңіп алды. Облыстық футбол мектебінің шәкірттері ІІ орынға, ал ақтөбелік футболшылар ІІІ орынға ие болды. Жеңімпаздарға арнайы медаль, кубогтар, бағалы сыйлықтар табысталды.

– Елбасы жас спортшыларға, жалпы, спортқа жақсы көңіл бөліп келеді. Өңір-өңірлерде, аудан-ауылдарда, осы Шымкенттің өзінде қаншама жаңа спорт ғимараттары бар. Мұның барлығы дені сау ұрпақ қалыптастыру үшін, әлемдік додаларда жақсы жетістіктерге жетудің алғышарттары. Бізден де көбірек Олимпиада чемпиондары шыға берсе екен деген тілек бар. Сондықтан, осындай жарыстарда өздеріңіздің шеберліктеріңізді көрсетіп, биік белестерді бағындыра беріңіздер, – деді Махамбет Баймырзаұлы жас футболшыларға арнаған сөзінде.