Шымкенттің атауы егемендіктің елең-алаңында-ақ қазақшаланды. Тіл жанашырлары оның атын өзгертуді 1990 жылдың басында ұсынды. Алайда, Чимкенттің Шымкентке айналуы оңай болған жоқ. Бұл жерде ұлтжанды азаматтардың белсенділігі мен табандылығы маңызды рөл ойнады.
Ұлы Жібек жолы бойындағы көне қала жайында мәлімет көп. Тарихшылардың деректері қаншама?! «Бау-бақшалы», «жасыл», «шыммен қоршалған» деген ұғымды беретін шаһардың шежіресі әріде жатыр. Құтты мекен әу бастан ғасырларға созылған тарихи оқиғаларды бастан кешті. Бірнеше басқыншылардың жойқын шабуылдарын өткерді. Шыңғыс хан мен Ақсақ Темірдің қол астында болды. Жоңғар шапқыншыларына тоналды. Шымкентті билеу жолындағы Қоқан мен Бұқар хандықтарының күресі тарихтан мәлім. Өткен ғасырда Қоқан әскері қаланы әскери қамал ретінде пайдаланды. 1864 жылы басынан бұлт арылмаған өлкеге орыс әскері шабуыл жасады. Чимкент 1865 жылы Түркістан облысының құрамына кіріп, 1867 жылдан Сырдария облысына қарасты Түркістан генерал-губернаторлығына қарайтын уезд болды. 1914 жылы орыс патшасының әмірімен қала Черняев атанады. Кеңес үкіметі орнаған соң, 1922 жылы 7 маусымда қайтадан Чимкент атауына ауысты. 1932 жылы Оңтүстік Қазақстан облысы құрылып, орталығы Чимкент болып белгіленді. Тіл жанашыры Қабыл Дүйсенбидің айтуынша, кеңес дәуірінде де ономастикалық отаршылдық тоқтаған жоқ. Қаладағы атаулар үлкен бұрмалауларға ұшырады. Шаһардағы көшелер мен даңғылдарға Қазақстанға қатысы жоқ адамдар есімдерінің жаппай берілуі ұлтжанды азаматтарды қамықтырды. Содан 1990 жылы олар қалаға жер-су атауларын қайтаруға білек сыбана кіріседі. Зиялы қауым мен «Қазақ тілі» қоғамының өкілдері аудан, көше, даңғылдардың атауын қазақшалауға аянбай күш салып, нақты нәтижеге қол жеткізеді. «Қазақ тілі» қоғамының ұсыныстарын қалалық халық депутаттары Кеңесінің төрағасы, ақын Қуаныш Төлеметов қолдайды.
– 1991 жылы 22 қарашада қалалық халық депутаттары Кеңесінің сессиясы өтетін болды. Бұдан екі күн бұрын
Қ.Төлеметов атқару комитетінің кіші мәжіліс залына тіл жанашырларын жинайды. Содан ол «сессияда облыс орталығының атауын өзгерту туралы мәселе көтеремін. Бірақ бұған қарсылық көп болады (ол кезде қаладағы 100 депутаттың 80-і өзге ұлттың өкілдері тұғын). Сондықтан сессияда босқа шулап, даурықпаңдар!» деп ескертті. Сессияда Чимкентті Шымкент деп өзгерту туралы ұсынысты талқылау 2 сағатқа созылды. Этнос өкілдері «Шымкент деп қазақшаға өзгертсек, орыс тілінің орфографиялық ережесі бұзылады» деді. Бірақ төраға Қ.Төлеметов алған бетінен қайтпады. «Мысалы, біз Москваны қазақшалап, – Мәскеу, Омскіні – Омбы, Саратовты – Сарытау, Оренбургты – Орынбор демейміз ғой. Өйткені, олар Россияның қалалары. Сондықтан Шымкент те қазақша айтылып, қазақша жазылуы тиіс!» деді. 
Осы сөзден кейін зал сілтідей тынып, шыбынның ызыңы ғана естілетін үнсіздік орнады. Содан кейін қарсылық танытқандар төрағаның уәжімен келісті. Осылайша, Қ.Төлеметов бұл мәселені қамырдан қыл суырғандай шешкен еді. Десек те, қала атауының екі әрпін өзгерту екі жылға созылды. Ақыр соңында, тынымсыз жүргізілген үгіт-насихат жұмыстарының нәтижесінде, ҚР Жоғарғы Кеңесі Төралқасының (Президиуымының) 1992 жылғы 8 қыркүйектегі Қаулысымен Чимкент атауының транскрипциясы Шымкент болып нақтыланды, – дейді Қабыл Дүйсенби.
Иә, тарихи оқиғалардың куәсі болған Шымкенттің 2200 жылдығы 2017 жылы аталып өтпек болған. Бірақ оның көне қала екенін ЮНЕСКО-ға дәлелдеу қажет болды. Әлкей Марғұлан атындағы археологиялық институт директоры Бауыржан Байтанаев «Шымкенттің 2200 жылдық тарихы бар қала» екенін дәлелдейді. Оған қазба жұмыстары кезінде табылған жәдігерлер айғақ еді. Сонымен биыл мегаполис «ТМД елдерінің мәдени астанасы» атанып, 2200 жылдығын бірге атап өтті. Кең ауқымда болмаса да, мәртебелі эстафетаны Душанбе қаласына салтанатты түрде табыстады. Жыл басынан бері мәдени іс-шаралар өтті, онлайны, офлайны бар. Бірақ, әттеген-айымыз да жоқ емес. Қаншама қанды қырғын мен жорықты өткерген шаһардың тарихын әрі қарай толықтыратын танымдық кітаптар жарық көрмеді. Өткен дәуірін саралап, сараптайтын жылы дүние де жазылмады. Кешегі Чимкент пен бүгінгі Шымкенттің шежіресі әлі де толықтыруды қажет етеді. 
– Мерейтойы өткенімен туған өлке тарихы шаралардың тасасында қалып қойғандай. Бейнеролик түсірілу керек еді. Ескі қалалардың орнында археологиялық қазба жұмыстарының нәтижелерін де халыққа көрсеткен дұрыс. Мұнан бөлек, қаланың ескі қалашығындағы XIX ғасырдағы мешіт сол қалпы тұр. Рысқұлов пен Қонаев бойындағы тарихи орын да сақталмады. Тіпті ол жердің маңыздылығын ешкім ескерген жоқ. Осылай жалғаса берсе, Троя қаласындай тарихи орындардан айырылып қалмасымызға кім кепіл?! Қаланың тарихы деп көбісін жаңалап жатыр. Шын мәнінде рухани жаңғыру жалаң ұранға айналып барады. Әлі де анықтауды қажет ететін, ескерусіз қалған орындар көп. Сондықтан Шымкентке сай жоба жасалғаны жөн. Егер осындай жұмыстар қолға алынатын болса, қолдауға дайынбыз, – дейді Оңтүстік Қазақстан мемлекеттік педагогикалық университетінің оқу ісі жөніндегі проректоры, тарих ғылымдарының кандидаты, доцент Баршагүл Исабек.
Ғалым пікірі құптарлық. Үшінші мегаполистің тарихы жас ұрпаққа насихатталуы тиіс. Шымқаланың атаулары жөнінде деректері, ономастикасы, географиясы, тарихы жөнінде әдістемелік құрал немесе ғылыми монография шығару қажет-ақ. Себебі, ғалымдар мен тарихшылардың идеясы айтылған жерде ескерусіз қалып қоюда. Шындығында биылғы мәдени астана жылы және 2200 жылдық мерейтойда не жасалды, не қолға алынды дегенде айтуға, көрсетуге тұрарлық еңбек бар ма? Мәселе осында...
